IJUE
HISTORIA YA MLIMA KILIMANJARO NA ASILI YAKE
Mlima Kilimanjaro
unavyoonekana kutoka Moshi
Kilimanjaro
ni mlima wenye volcano na mrefu kuliko yote barani Afrika. Mlima huu uko
nchini Tanzania katika Mkoa wa Kilimanjaro . Una urefu wa mita 5,895 ( futi
19,340).
Kilele
cha Kibo kwenye mlima Kilimanjaro Hali halisi Kilimanjaro ni zaidi ya mlima tu,
ni kama safu ndogo ya milima mitatu: Kibo, Mawenzi na Shira. Hii mitatu
inaonekana kama vilele vitatu vya mlima mmoja hivyo si vibaya kusema
Kilimanjaro ni mlima.
Kilimanjaro
ni volkeno iliyolala kwa sasa. Kwenye kilele cha Kibo gesi bado inatoka.
Kumbukumbu ya wenyeji ina habari ya mlipuko mnamo mwaka 1730 . Kilele cha juu
cha Kibo kinaitwa Uhuru. Mtu wa kwanza wa kufika kileleni hapo alikuwa Johannes
Kinyala Lauwo kutoka Marangu aliyewaongoza Wajerumani Hans Meyer na Ludwig
Purtscheller tarehe 6 Oktoba 1889 wakati wa ukoloni wa Ujerumani. Wakati ule waliita
ncha ya juu "Kaiser-Wilhelm-Spitze" (kwa Kijerumani: Kilele cha
Kaisari Wilhelm) kwa heshima ya Kaisari wa Ujerumani. Kibo ina theluji na
barafuto ndogo kadhaa.
HISTORIA
YA JINA
Ramani
ya 1888 inayoonyesha jina " Kilima-Ndscharo " katika Afrika ya
Mashariki ya Kijerumani. Asili ya jina "Kilimanjaro" haijulikani
kikamilifu. Vyanzo vya kimaandishi vinajulikana tangu takriban mwaka 1860
ambako wapelelezi wazungu walitumia jina hili katika taarifa zao wakidai "Kilimanjaro"
ilikuwa jina la Kiswahili . Pamoja na umbo hili kulikuwa pia na tahajia ya
sehemu mbili ama "Kilima-Njaro" au kwa namna ya Kijerumani
“Kilima-Ndscharo”.
Johann
Ludwig Krapf aliandika mnamo 1860 kuwa Waswahili kwenye pwani waliita mlima huu
"Kilimanjaro". Alisema pia ya kwamba hao Waswahili walieleza maana
yake kuwa ama “mlima mkubwa” au “mlima wa misafara” ingawa mwenyewe hakukubali maelezo
haya. Kwa elezo la mwisho "Kilima" kilimaanisha "mlima" na
"Jaro" labda "misafara".
Jim
Thompson aliandika mnamo 1885 kuwa jina Kilima-Njaro lilichukuliwa mara nyingi
kuwa na maana ya "mlima mkubwa" lakini mwenyewe alipendelea maeelzo
tofauti yaliyosema "mlima mweupe" "Njaro" ni
Kiswahili cha Zamani kwa "ng’ara". Vizvo hivzo Krapf aliandika ya
kwamba aliwahi kuwatembela Wakamba mnamo 1849 walioita mlima “Kima jaJeu” yaani
mlima mweupe [5] Leo hii Wakamba wangesema “Kiima Kyeu” na elezo hili limekubaliwa
na watafiti mbalimbali.
Wengine
huona ya kwamba ni wazungu wasiojua Kiswahili vema waliochanganya “mlima” na
“Kilima”.
Wengine
wamejaribu kuona msingi wa jina katika lugha ya Kichagga. Hapa wanadai
uwezekano kuwa "Kileman" imetokana na neon la Kichagaa
"kileme" inayomaanisha “kinachoshinda” au neno "kilelema"
inayomaanisha "kilichokuwa vigumu, kilichoshindikana".
Katika
hoja hili "Jaro" imetokana na Kichagga “njaare” (aina ya ndege, au
kufuatana na wengine chui) au kutoka neno “jyaro” (msafara). Elezo nyingine ni
ya kwamba Wachagga walisema mlima huu ni hauwezi kupandwa
"kilemanjaare" au "kilemajyaro" na wapakazi au wafasiri
kutoka pwani waliichukua kuwa jina la mlima na kutafsiri vile kwa wazungu.
Mlima Kilimanjaro
ukitokea katikati ya mawingu.
Tangu
miaka ya 1880 mlima umekuwa sehemu ya Afrika ya Mashariki ya Kijerumani ukaitwa
"Kilima-Ndscharo" kwa Kijerumani. Tarehe 6 Oktoba 1889 Hans Meyer
alikuwa mtu wa kwanza anayejulkikana kupanda mlima na kufika hadi kilele cha
Kibo. Alichagua jina la "Kaiser-Wilhelm-Spitze" ("Ncha ya
Kaisari Wilhelm". That name apparently was used until Tanzania was formed
in 1964, when the summit was renamed "Uhuru", meaning
"Freedom Peak" in Kiswahili.
JIOLOJIA
YA MLIMA NA TABIA ZA KIJOGRAFIA
Kilimanjaro
inapanda hadi mita 4877 juu ya tambarare karibu na mji wa Moshi uliopo miguuni
pake. Hii inafanya kilele chake kuwa mita 5895 juu ya uwiano wa bahari. Kilimanjaro
ni volkeno ya rusu iliyojengwa na rusu za majivu , zaha na mata nyingine. Ni
volkeno ndefu kuliko zote duniani nje ya Amerika Kusini.
Vilele
vitatu vya kivolkeno juu ya Kilimanjaro ni:
·
Kibo
iliyo juu zaidi
·
Mawenzi
yenye kimo cha mita 5149
·
Shira
yenye urefu wa mita 4005.
Mawenzi
na Shira ni volkeno zilizozimika lakini Kibo ni volkeno ya kulala inaweza
kuwaka tena. Uhuru Peak ni sehemu ya juu kwenye ukingo wa kasoko la Kibo.
Taasisi
ya Tanzania National Parks Authority [16] na UNESCO vinataja kimo cha Uhuru
Peak kuwa mita 5895. Kipimo hiki kimetokana na upimaji wakati wa ukoloni wa
Uingereza mwaka 1952 . Tangu upimaji ule kimo cha mlima kimepimwa tena: kinaonyesha
kuwa mlima unapungua polepole. Kipimo kilikuwa mita 5892 mwaka 1999 na mita
5891 mwaka 2014.
Muundo
wa ndani wa Kilimanjaro haujulikani sana kwa sababu hadi sasa haujatokea
mmomonyoko mkubwa unaoweza kufunulia ndani yake.
Kilele
cha Kibo kilivyoonekana kutoka angani mwaka 1938.
BARAFU
na BARAFUTO
Mlima
Kilimanjaro hujulikana kuwa ni mlima wa Afrika wenye kofia ya barafu ya kudumu.
Pamoja na Kilimanjaro kuna sehemu mbili nyingine tu barani Afrika, ni Ruwenzori
na Mlima Kenya. Lakini kiasi cha barafu imepungua kwa kipindi cha zaidi ya miaka
100. Mwingereza P.C. Spink aliona mwaka 1944 ya kwamba barafu ilipungua sana kulingana
na taarifa aliyojua kutoka mpandaji wa kwanza Hans Meyer. Baina 1912 eneo la
ngao ya barafu limepungua kutoka kilomita za mraba 12 hadi 1.85 km² kwenye mwaka
2009. Hii inalingana na kupunguzwa asilimia 85%. Sababu kuu ya mabadiliko haya
ni kupungukiwa kwa kiwango cha usimbishaji katika mazingira ya mlima tangu
mwisho wa karne ya 19.
Maana
Kilimanjaro ni mlima wa juu vile ya kwamba mvua zote pamoja na ukungu na
usimbishaji mwingine unaofika kwenye kilele chake utaganda na kuwa theluji.
Theluji inayokaa muda mrefu tena katika ganda nene itakuwa barafu. Lakini
wakati uleule mishale ya jua zinasababisha kupotea kwa theluji na barafu kwa
njia ya uvukizaji . Kwa jumla kuongezeka au kupungukiwa kwa barafu kwenye kimo
hiki ni swali la kiasi cha mvua na usimbishaji mwingine zinazofika hapa.
Leo
hii kuna barafuto kwenye Kibo pekee pamoja na mabaki ya ngao ya barafu kwenye
tambarare ya kilele na kwenye mitelemko ya Kibo. Hii ngao ya barafu bado iko kwa
sababu Kilimanjaro ni mlima usio na vilele vikali unaofika juu ya kimo cha
mstari wa jeledi . Kasoko ya Kibo imepita na kukata ngao hiyo. 5 Siku hizi
hakuna miendo ya maana inayoonekana kwenye barafuto za kilele kwa sababu unene
wao imepungua mno.. Utafiti wa kijiolojia umeonyesha ya kwamba kulikuwa na vipindi
vitano vya upanuzi wa barafuto katika miaka 500,000 iliyopita vilivyofuatwa na
vipindi vya kupungua.
Ngao
ya barafu mfululizo ilifunika mlima wote hadi kimo cha mita 3,200 miaka 24,000
– 25,000 iliyopita wakati barafuto kote duniani zilienea sana. Kuna dalili ya
kwamba barafu yote mlimani iliwahi kupotea kabisa takriban miaka 11,500
iliyopita kutokana na
ukame
dunaini wakati ule. Kuongezeka kwa usimbishaji wakati wa Holoseni (miaka 11,500
iliyopita) kumeruhusu kurudi kwa barafu mlimani. Barafuto ziliweza kudumisha
kipindi cha ukame miaka 4,000 iliyopita.
Wakati
wa kutembelewa mara ya kwanza katika miaka ya 1880, kilele cha Kibo kilifunikwa
kabisa kwa ngao ya barafu yenye eneo la kilomita za mraba 20 hivi na mikondo ya
barafuto iliendelea wenye mitelemko ya kando. Isipokuwa pia ya kati, kaldera
yote ilifunikwa na barafu.
UOTO
KATIKA MLIMA KILIMANJARO
Kuna
misitu asilia zinazofunika takriban kilomita ya mraba 1,000 kwenze mlima. Sehemu
ya chini hulimwa kwa kupanda mahindi, maharagwe na alizeti , pia ngano upande
wa magharibi. Kuna mabaki ya uoto wa savana ya awali yenye miti kama Acacia ,
Combretum , Terminalia na Grewia. Kuanzia kimo cha mita 1000 hadi mita 1800
kuna kilimo cha kahawa kwa namna ya kidesturi ya "Wachaga inayopanda miti na
mazao kwa pamoja. Uoto asilia umebaki pekee katika mabonde majkali yasiyoweza
kutumiwa kwa kilimo na hapa ni tofauti na uoto kwenye maeneo ya juu zaidi.
Kuanzia
kimo cha mita 1000 hadi mita 1800 kuna kilimo cha kahawa kwa namna ya kidesturi
ya " Wachaga inayopanda miti na mazao kwa pamoja. Uoto asilia umebaki
pekee katika mabonde majkali yasiyoweza kutumiwa kwa kilimo na hapa ni tofauti
na uoto kwenye maeneo ya juu Zaidi.
Kwenye
mitelemko ya kusini penye mvua nyingi kuna misitu ya mvua yenye miti aina ya
Ocotea usambarensis pamoja na kangaga na epipythi . Juu zaidi penye ukungu wa
kudumu kuna Podocarpus latifolius , Hagenia abyssinica na Erica excelsa pamoja
na kuvumwani.
Upande
wa kaskazini ulio kavu zaidi pana misitu ya mizeituni, Croton - Mlungu-mbago
(Calodendrum), Cassipourea (Mugome na Msikundazi) na Juniperus (Mtarakwa) kadri
kimo kinaongezeka.
Juu
zaidi kati ya mita 3,100 na 3,900 hufuata kanda la vichaka vya Erica (mdamba )
na juu yake kunamajanimajani tu kama Helichrysum hadi mita 4500.
Utafiti
kwenye kasoko ya Maundi kwenye kimo cha mita 2780 umeonyesha ya kwamba uoto wa
Kilimanjaro ulibadilika katika mwendo wa karne na milenia. Wakati wa baridi
kwenye enzi ya barafu miaka 42,000 – 30,000 iliyopita misitu ilishuka chini na kanda
la mdamba lilitokea takriban mita 1,500 chini ya hali yake ya sasa.
WANYAMA
WANAOPATIKA MLIMA KILIMANJARO
Hakuna
wanyama wakubwa wengi waliobaki mlimani. Wanyama wengi Wanapatikana hasa kwenye
misitu na sehemu za chini ya mlima. Tembo na nyati wanaweza kuwa na hatari kwa
watalii wanaopanda mlima na pia kwa wakulima. Pongo, vinyonga , digidigi , paa,
Nguchiro , nyani mbalimbali kama mbega , komba, chui , chozi na ngiri wametazamiwa
pia. Punda milia na fisi wamepatiokana mara chache kweye tambarare juu ya
Shira.
Kuna
spishi chache zinazopatikana Kilimanjaro pekee hizi ni pamoja na “kirukanjia wa
Kilimanjaro” na spishi ya kinyonga kinachoitwa Kinyongia tavetana.
Comments
Post a Comment