VIRUSI VYA CORONA
Virusi vya Corona (kwa Kiingereza:
Coronavirus) ni kundi la virusi vinavyoweza
kusababisha magonjwa kwa wanyama (mamalia na ndege) lakini pia
kwa binadamu[1].
Inaaminiwa ni aina ya virusi vilivyohama kutoka kwa wanyama na kuathiri
binadamu pia.
Virusi vya Corona vipo vya aina
mbalimbali, zikiwemo 229E, NL63, OC43, HKU1 na SARS-Cov-2
Tabia za
pamoja
Virusi vya corona huwa na uwezo wa
kubadilika na aina nyingi husababisha magonjwa yasiyo hatari sana upande wa
binadamu. Kudhoofika kwa mwili kutokana na mashambulio ya virusi kunafungua
milango kwa bakteria wabaya kukuvamia na kusababisha maambukizo ya mfumo wa
upumuo, kama mafua au homa ya mafua (influenza),
yanayoishia kwa kawaida baada ya siku kadhaa, lakini
kuna pia maambukizo ya hatari kama nimonia inayoweza
kusababisha kifo.
Hivyo inatakiwa watu wapunguze kutumia kwa pamoja vitu hatarishi kama vile vya
ncha kali[4].
Hadi sasa hakuna chanjo au dawa ya kudhibiti
virusi vya aina hii. Kwa hiyo uponyaji hutegemea mara kwa mara
nguvu ya kinga mwilini cha kila mtu. Hii inamaanisha virusi hivi
huleta hatari hasa kwa watu wenye kinga cha mwili kilichodhoofishwa.
Aina hizo za virusi zina uwezo wa
kubadilika, miaka ya nyuma ulikuwa na mabadiliko kadhaa yaliyosababisha vifo
vya watu na kuenea haraka kimataifa, hivyo kusababisha hofu za epidemiki au
hata pandemia.
SARS
SARS (Severe acute respiratory
syndrome) ulikuwa ugonjwa sugu wa mfumo wa upumuo uliosababishwa na
virusi vya corona aina ya SARS-CoV. Uliripotiwa mara ya kwanza huko Asia kwenye
Februari 2003 ukaendelea
kusambaa katika miezi iliyofuata katika nchi zaidi ya 20 katika Amerika, Ulaya na Asia hadi
kwisha. Ugonjwa ulianza kuonekana kwa homa juu ya C° 38, maumivu ya kichwa na
kujisika dhaifu. Asilimia 10-20 za wagonjwa walihara. Wengi walioambukizwa
waliendelea hata kupata nimonia. Kulikuwa na taarifa za watu 8,098 walioambukizwa, na
774 walifariki katika nchi 17[5],
wengi wao nchini China. SARS haijatokea tena tangu mwaka 2004.
Covid-19
(2019 Novel Coronavirus SARS-Cov-2)
Mwisho wa mwaka 2019 lilitokea
badiliko jipya la virusi vya corona lililotambuliwa mara ya kwanza mjini Wuhan, China. Serikali ya
China inalaumiwa kwa kujaribu kuficha ugunduzi huo kwa maagizo yalitolewa
tarehe 2 Januari 2020.
Aina hiyo ya virusi vya corona iliitwa
mwanzoni 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) na hatimaye ikapewa jina la SARS-Cov-2,
na ugonjwa unaosababishwa nayo Covid-19. Usambazaji wake ulionekana kuanza
kutokana na virusi vya wanyama vilivyofikia binadamu. Magonjwa ya aina hiyo
huitwa zuonosia (zoonotic
disease).
Wagonjwa walionyesha matatizo kwenye
njia ya upumuo; wengine waliathiriwa kidogo tu, lakini wengine waligonjeka
vibaya hadi kufa. Dalili zilizotambuliwa hadi mwisho wa Januari 2020 ni pamoja na
homa, kukohoa na ugumu wa kuvuta pumzi. Inaonekana dalili
za ugonjwa zinaweza kuanza takriban siku 2 hadi 14 baada ya kuambukizwa. Walio
hatarini zaidi ni watu waliodhoofishwa na magonjwa mengine au wenye mfumo
dhaifu wa kinga mwilini kwa sababu nyingine, kwa mfano umri mkubwa.
Hadi mwisho wa Januari 2020 takriban
watu 10,000 waliambukizwa, idadi ya vifo ilikuwa mnamo 200. Virusi vilienea
hadi nchi nyingine kwa njia ya abiria wa ndege za
kimataifa. Wakazi wa Wuhan na miji mingine ya China yenye wagonjwa wamekataliwa
kuondoka kwao baada ya hali ya karantini kutangazwa.
Katikati ya Februari 2020 maswali mengi
kuhusu virusi hivi vilibaki bila jibu, lakini Shirika la Afya Duniani lilitoa
tathmini kuwa
·
zaidi ya asilimia 80 za wagonjwa huonekana kuwa na
ugonjwa mwepesi, wanapona
·
kati ya asilimia za wagonjwa kuna maambukizi mazito
yanayosababisha matatizo ya kupumua, hata nimonia,
na asilimia 15 kudai walazwe hospitalini
·
takriban asilimia 5 huwa na magonjwa hatari
·
mnamo asilimia 2 hufa; hatari ya kifo inapatikana hasa
kwa wazee, kuna mfano michache ya watoto
·
utafiti wa ziada bado unahitajika
·
kuna dalili kwamba virusi vya Covid-19 vinaweza
kudumu hadi siku 8 kwenye uso wa kitu kilichoguswa na mgonjwa na bado
kusababisha maambukizi
Uenezi wa
Covid-19 nje ya China
Katika Februari 2019 virusi viliendelea
kuenea nje ya China, kupitia watu waliosafiri baina ya China na nchi nyingine.
Tabia ya virusi kutosababisha ugonjwa mkali kwa wengi ilikuwa msingi kwa
uenezaji usiotambuliwa mwanzoni hadi kufikia watu waliogonjeka vibaya. Milipuko
ya kwanza ilionekana katika Iran, Korea Kusini na Italia ambako
serikali zilitangaza hali ya karantini kwa maeneo kadhaa. Kufikia mwisho wa
mwezi huo, wagonjwa wa nchi nyingine wamezidi wale wa China.
Mwisho wa Februari wataalamu walianza
kujadiliana kama hii ni pandemia, yaani epidemia (mlipuko)
katika nchi nyingi za dunia.
Ushauri wa
kujikinga dhidi ya maambukizi
Maambukizi husambaa
hasa kwa majimaji ya mwilini, kama matone madogo ya mate au chafya;
mtu aliyeambukizwa atakuwa na virusi kwenye mikono yake
akigusa pua au mdomo. Inawezekana mtu
aliyeambukizwa asionyeshe dalili za ugonjwa bado lakini anaweza kupitisha
virusi tayari.
Unashauriwa:
·
kunawa mikono mara kwa mara kwa angalau sekunde 20
kwa maji na sabuni.
Ukiwa nayo tumia dawa yenye alikoholi (si
chini ya asilimia 60)
kusafisha mikono.
·
usiguse macho, pua na midomo kwa mikono kama hujanawa
·
epuka kuwa karibu sana na wagonjwa, tumia barakoa ya
kinga ukimhudumia mgonjwa
·
ikiwezekana epuka kuingia katika msongamano mkubwa wa
watu maana wenye virusi hawaonekani kirahisi.
·
kaa nyumbani ukiwa mgonjwa (ugonjwa wowote - maana kinga yako
ni dhaifu katika hali hii)
·
tembea na karatasi za shashi (kama
huna, hata karatasi ya choo / toilet paper) uitumie ukikohoa au kupiga chafya,
halafu uitupe mahali pa takataka
Tanbihi
5 million
people left Wuhan before China quarantined the city to contain the coronavirus
outbreak, taarifa ya gazeti Business Insider USA, kupitia
www.pulselive.co.ke, tarehe 27-01-2020
Coronavirus |
About | Symptoms and Diagnosis | CDC (en-us). www.cdc.gov (2020-01-25). Iliwekwa
mnamo 2020-01-28.
Coronavirus (en). WebMD.
Iliwekwa mnamo 2020-01-28.
Coronavirus (en). www.who.int.
Iliwekwa mnamo 2020-03-09.
Coronavirus:
South Korea to test 200,000 sect members as pandemic fears hit markets,
gazeti la Guardian (UK) ya 25 Feb 2020
COVID-19: WHO
renames deadly coronavirus, tovuti ya Al-Jazeera ya 11-2-2020
Here's how
long coronaviruses may linger on contaminated surfaces, according to science,
tovuti ya CNN, tar 18-02-2020
Julia Naftulin, Business Insider. Wuhan
Coronavirus Can Be Infectious Before People Show Symptoms, Official Claims (en-gb). ScienceAlert.
Iliwekwa mnamo 2020-01-28.
Ongezeko la
baktria wasiosikia dawa. Iliwekwa mnamo 2020-03-09.
Smith, Richard D (2006).
"Responding to global infectious disease outbreaks: Lessons from SARS on
the role of risk perception, communication and management". Social
Science & Medicine 63 (12): 3113–23. doi:10.1016/j.socscimed.2006.08.004 . PMID 16978751 .
Summary of
probable SARS cases with onset of illness from 1 November 2002 to 31 July 2003. World Health Organization (WHO).
Iliwekwa mnamo 31 October 2008.
Turkey and
Pakistan close borders with Iran ove Coronavirus deaths, gazeti la
Guardian (UK) ya 23 Feb 2020
Comments
Post a Comment